නිපුණතාව 11.0 –
|
රසායනික ප්‍රතික්‍රියාවක ශීඝ්‍රතාව නිර්ණය කිරීමට හා ප්‍රතික්‍රියා ශීඝ්‍රතාව සුදුසු පරිදි පාලනය කිරීමට චාලක රසායන විද්‍යා මූලධර්ම යොදා ගනියි. |
නිපුණතා මට්ටම 11.1 –
|
ප්‍රතික්‍රියාවක ශීඝ්‍රතාව හඳුන්වා දී රසායනික ප්‍රතික්‍රියා කෙරෙහි බලපාන සාධක නිර්ණය කරයි. |
කාලච්ඡේද ගණන –
|
06 |
ඉගෙනුම් ඵල –
|
- විවිධ ශීඝ්‍රතාවලින් සිදු වන ප්‍රතික්‍රියා සැසඳීම සඳහා අවශ්‍ය
උදාහරණ ඉදිරිපත් කරයි.
- ප්‍රතික්‍රියාවක ශීඝ්‍රතාව කෙරෙහි බලපාන සාධක ලෙස උෂ්ණත්වය, සාන්ද්රණය, පීඩනය, භෞතික ලක්ෂණ (ප්‍රතික්‍රියකවල පෘෂ්ඨික වර්ගඵලය) හා උත්ප්‍රේරක සඳහන් කරයි.
- රසායනික ප්‍රතික්‍රියාවක් aA + bB⇒ cC+ dDලෙස සාමාන්‍යකරණය කරයි.
- ප්‍රතික්‍රියාවක ශීඝ්‍රතාව මැනීමේ දී, ද්‍රව්‍ය සාන්ද්රණය වෙනස් වීම මැනීම මූලික සාධකය ලෙස සඳහන් කරයි.
- ප්‍රතික්‍රියාවක ශීඝ්‍රතාව සෙවීමේදී, A ප්‍රතික්‍රියකයට සාපේක්ෂව සාන්ද්රණය වෙනස්වීමේ ශීඝ්‍රතාවය (-ΔCA/Δt) ලෙස ද, D ඵලයට සාපේක්ෂව සාන්ද්රණය වෙනස්වීමේ ශීඝ්‍රතාවය (ΔCD/Δt) ලෙසද අර්ථදක්වයි
- දෙන ලද ප්‍රතික්‍රියාවක එක් එක් ප්‍රතික්‍රියකය ඉවත් වීමේ ශීඝ්‍රතාව, එක් එක් ඵලය සෑදීමේ ශීඝ්‍රතාවයට සමාන නොවන බව ප්‍රකාශ කරයි.
- ප්‍රතික්‍රියකයක් ඉවත් වීමේ ශීඝ්‍රතාව හෝ ඵලයක් උත්පාදනය වීමේ ශීඝ්‍රතාව හෝ අදාළ සංඝටකයේ ස්ටොයිකියෝමිතික සංගුණකය මත රඳා පවතින බව සඳහන් කරයි.
- මේ අනුව ප්‍රතික්‍රියාවක ශීඝ්‍රතාව
 බව සඳහන් කරයි.
- ශීඝ්‍රතාවය යනු ඒකක කාලයක දී සිදු වන සාන්ද්‍රණයේ වෙනස බව උදාහරණ භාවිත කරමින් සඳහන් කරයි.
- දෙන ලද නියත වෙනසක් සිදු වීම සඳහා ගතවන කාලය, ශීඝ්‍රතාව මැනීම සඳහා යොදා ගත හැකි බව උදාහරණ මගින් පෙන්වා දෙයි. (සිඝ්‍රතාව ∝ 1/t)
- ප්‍රතික්‍රියාවක ශීඝ්‍රතාව නිර්ණය කිරීමට ප්‍රමාණ හෝ සාන්ද්‍රණ
මත රඳා පවතින ගුණ (වර්ණ තීව්‍රතාව, ආවිලතාව වැනි) යොදා ගත හැකි බව ප්‍රකාශ කරයි.
- ශීඝ්‍රතාව නිර්ණය කිරීම සඳහා පහසුවෙන් කාලය මැනිය හැකි සෙමින් සිදු වන ප්‍රතික්‍රියා සඳහා උදාහරණ සපයයි.
|
පාඩම් සැලසුම් සඳහා උපදෙස් –
|
- සුදුසු නිදසුන් සපයමින් විවිධ ප්‍රතික්‍රියාවල ශීඝ්‍රතා සංසන්දනය කරන්න.
- ප්‍රතික්‍රියාවක ශීඝ්‍රතාව කෙරෙහි බලපාන සාධක විස්තර කරන්න. (උෂ්ණත්වය, සාන්ද්රණය/ පීඩනය, භෞතික ස්වභාවය, උත්ප්‍රේරක)
- ප්‍රතික්‍රියක සහ ඵල අනුසාරයෙන් ප්‍රතික්‍රියාවක සීඝ්‍රතාවය අර්ථ දක්වන්න. aA + bB ⇒ cC + dD ප්‍රතික්‍රියාවක ශීඝ්‍රතාවය – (-ΔCA/Δt) හෝ ප්‍රතික්‍රියාවේ සීඝ්‍රතාවය – (ΔCD/Δt) (ප්‍රතික්‍රියක වැයවීමේ සිඝ්‍රතාවය) (ඵල සෑදීමේ සීඝ්‍රතාව)
- යම් ප්‍රතික්‍රියාවක දී එක් එක් ප්‍රතික්‍රියකය ඉවත් වන හෝ එක් එක් ඵලය සෑදෙන හෝ
ශීඝ්‍රතා එකිනෙකට සමාන නොවන බව අවධාරණය කරන්න.
- ප්‍රතික්‍රියකයක් ඉවත් වීමේ ශීඝ්‍රතාව හෝ ඵලයක් සැදීමේ ශීඝ්‍රතාව හෝ අදාළ සංඝටකයක
ස්ටොයිතියොමිතික සංගුණකය මත රඳා පවතින බව පවසන්න.
- ප්‍රතික්‍රියක වැය වීමේ ශීඝ්‍රතාව සහ ඵල සෑදීමේ ශීඝ්‍රතා පහත පරිදි සංසන්දනය කළ
හැකි බව පවසන්න.
- aA + bB ⇒ cC + dD යන ප්‍රතික්‍රියාව සඳහා
- ඕනෑ ම ආකාරයේ ප්‍රතික්‍රියාවක් සඳහා ශීඝ්‍රතාව යනු ඒකක කාලයක දී යම් ප්‍රභේදයක සිදු වන සාන්ද්‍රණ වෙනස ලෙස සැලකෙන බව හඳුන්වා දෙන්න.
- ප්‍රතික්‍රියාවක ශීඝ්‍රතාව මැනීමට යොදා ගත හැකි වර්ණය, ආම්ලිකතාව, වායු නිදහස් වීම ආදී සාධක පිළිබඳ ව සාකච්ඡා කරන්න.
|
ඇගයීම් හා තක්සේරුකරණය –
|
- යම් ප්‍රතික්‍රියාවක එක් සංඝටකයක් වැය වීමේ/ සැදීමේ ශීඝ්‍රතාව දී ඇති විට එක් එක් සංඝටක වැය වීමේ/ ශීඝ්‍රතා සංසන්දනය කිරීමට ඇති හැකියාව අගයන්න.
- (ΔC/Δt) යොදා ගනිමින් සාන්ද්රණය හා කාලය දී ඇති විට ප්‍රතික්‍රියාවක ශීඝ්‍රතාව ගණනය කිරීමට ඇති හැකියාව අගයන්න.
- ප්‍රතික්‍රියා ශීඝ්‍රතා මැනීමට භාවිත කළ හැකි ක්‍රම පැවසීමට ඇති හැකියාව ප්‍රශ්න ඇසීමෙන් තක්සේරු කරන්න.
|
