05 ඒකකය – ශක්ති විද්‍යාව

නිපුණතාව 5.0 –

නිපුණතා මට්ටම 5.1 –

කාලච්ඡේද ගණන –

ඉගෙනුම් ඵල –

• විත්ති ගුණ හා ඝටනා ගුණ පැහැදිලි කරයි
• පද්ධතිය, වටපිටාව (පරිසරය), සීමාව සංවෘත පද්ධතිය, විවෘත පද්ධතිය හා ඒකලිත පද්ධතිය යන පද අර්ථදක්වයි
• සංශුද්ධ ද්‍රව්‍යවල සම්මත අවස්ථා (ඝන , ද්‍රව , වායු) ප්‍රකාශ කරයි
• පද්ධතියක අවස්ථාව හා අවස්ථා ශ්‍රිත අර්ථදක්වයි
• එන්තැල්පිය, අවස්ථා ශ්‍රිතයක් හෙවත් තාපගතික ගුණයක් ලෙස විස්තර කල හැකි බවත් පෙන්වා දෙයි
• ΔH හි ඒකක වාර්තා කරන්නේ ප්‍රතික්‍රියාව සිදුවන ඒකක ප්‍රමාණය අනුව බව ප්‍රකාශ කරයි. (kJmol^-1 or kJ)
• ප්‍රතික්‍රියාවල එන්තැල්පි විපර්යාස පහත සමීකරණය භාවිතයෙන් ගණනය කරයි
  ΔH = ΔH(අවසාන) – ΔH(ආරම්භක)

පාඩම් සැලසුම් සඳහා උපදෙස් –

• සුදුසු උදාහරණ යොදා ගනිමින් විත්ති ගුණ හා ඍණ ගුණ පැහැදිලි කරන්න
• පද්ධතිය, මායිම, පරිසරය, සංවෘත පද්ධති, විවෘත පද්ධති සහ එකලිත පද්ධති අර්ථ දක්වන්න
• විවිධ වර්ගයේ පද්ධති සහ ඒවායේ ගුණ පැහැදිලි කිරීමට සුදුසු නිදසුන් ඉදිරිපත් කරන්න
• සංශුද්ධ ද්‍රව්‍ය සදහා සම්මත අවස්ථා ප්‍රකාශ කරන්න
• එන්තැල්පීය තාපගතික ගුණයක් හෙවත් අවස්ථා ශ්‍රීතයන් වන බව නිදසුන් සහිතව විස්තර කරන්න
• IUPAC සම්මුතිය අනුව එන්තැල්පි විපර්යාස වාර්තා කරන්නේ ප්‍රතික්‍රියාව සිදු වි ඇති ඒකක ප්‍රමාණය අනුව වන බැවින් සම්මත ඒකකය KJmol^-1 බව පැහැදිලි කරන්න
• පද්ධතියක අවස්ථා හා අවස්ථා ශ්‍රීත පැහැදිලි කරන්න
• අවස්ථා ශ්‍රීත සලකමින් ප්‍රතික්‍රියා සහ ක්‍රියාවලින් ආශ්‍රීත එන්තැල්පි විපර්යාස ගණනය කිරීමට සුදුසු ගැටළු ලබා දෙන්න

ඇගයීම් හා තක්සේරුකරණය –

• දෙන ලද පද්ධති විවෘත, සංවෘත හෝ ඒකලික වන බව වෙන්කර හදුනා ගැනීමට ඇති හැකියාව අගයන්න
• අවස්ථා ශ්‍රීතයක ඇති වැදගත්කම හා එන්තැල්පියේ සම්මත ඒකක ගැන අවධාරණය කිරීමට ඇති හැකියාව මැනීමට ප්‍රශ්න අසන්න
• අවස්ථා ශ්‍රීත යොදා ගනිමින් ΔH ගණනය කිරීමට ඇති හැකියාව අගයන්න

නිපුණතා මට්ටම  5.2 –

කාලච්ඡේද ගණන –

ඉගෙනුම් ඵල –

• පරීක්‍ෂණාත්මක දත්ත භාවිතා කර Q = mcΔT මඟින් එන්තැල්පි විපර්යාස ගණනය කරයි
• තාපදායක හා තාපාවශෝෂක ප්‍රතික්‍රියා ශක්ති සටහනක් ආශ්‍රිතව පැහැදිලි කරයි
• නිර්දේශයේ ඇතුළත් එන්තැල්පි විපර්යාසය හා සම්මත එනතැල්පි විපර්යාසය අර්ථදක්වය
• හෙස්ගේ නියමය ප්‍රකාශ කරයි
• එන්තැල්පි විපර්යාස ගණනය කිරීම සඳහා,
  • එන්තැල්පි රූපසටහන් භාවිත කරයි
  • තාපරසායනික චක්‍ර තාප ගති විද්‍යාත්මක වක්‍ර භාවිත කර
  • සංඝටකවල උත්පාදන එන්තැල්පි පමණක් භාවිත බව
  • බන්ධන එන්තැල්පි පමණක් භාවිතා කර සිදු කරයි
• අම්ල – භෂ්ම උදාසීනිකරණ එන්තැල්පිය පරීක්‍ෂණාත්මක ව නිර්ණය කරයි
• සුදුසු පරීක්‍ෂණයකින් හෙස් නියමයේ වලංගුතාව පරීක්‍ෂා කරයි

පාඩම් සැලසුම් සඳහා උපදෙස් –

• Q = mcΔT යොදා ගනිමින් එන්තැල්පි විපර්යාස ගණනය කරන ආකාරය පැහැදිලි කරන්න
• ශක්ති සටහන් හා සුදුසු නිදසුන් යොදාගනිමින් තාපදායක සහ තාප අවශෝෂක ප්‍රතික්‍රියා පැහැදිලි කරන්න
• විෂය නිර්දේශයේ දී ඇති එන්තැල්පි විපර්යාස සඳහා නිවැරදි සමීකරණ ලිවීමට මග පෙන්වන්න
• හෙස් නියමය අර්ථ දක්වන්න
• එන්තැල්පි සටහන්, තාප රසායනික චක්‍ර හෝ සමීකරණ භවිතා කරමින් හෙස් නියමය යොදා ගෙන විවිධ එන්තැල්පි විපර්යාස ගණනය කිරීමට සිසුන්ට පවරන්න

අදාල පරීක්ෂණ –

•  අම්ල – භෂ්ම උදාසීනිකරණ එන්තැල්පිය පරීක්ෂණාත්මකව නිර්ණය කිරීම (NaOH සහ HCl, KOH සහ HNO₃, NaOH සහ CH₃OOH, NH₄OH සහ HCl)
• හෙස් නියමයේ සත්‍යතාව පරීක්ෂණාත්මකව තහවුරු කිරීම

ඇගයීම් හා තක්සේරුකරණය –

• Q = mcΔT භාවිත කර ගණනයන් සිදු කිරීමට ඇති හැකියාව අගයන්න
• හෙස් නියමය යොදා ගෙන විවිධ ක්‍රම මගින් දෙන ලද ප්‍රතික්‍රියා වල එන්තැල්පි විපර්යාස ගණනය කිරීමට ඇති හැකියාව අගයන්න

නිපුණතා මට්ටම 5.3 –

කාලච්ඡේද ගණන –

ඉගෙනුම් ඵල –

• බෝන් – හේබර් චක්‍රය ගොඩ නැඟීම සඳහා අදාල වන එන්තැල්පි විපර්යාස අර්ථදක්වයි
• අයනික සංයෝගවල උත්පාදන එන්තැල්පිය නිර්ණය කිරීම සඳහා බෝන්හේබර් චක්‍රය ගොඩ නගයි
• බෝන් – හේබර් චක්‍රය භාවිතයට ගනිමින් සම්මත දැලිස් එන්තැල්පිය ගණනය කරයි
• දෙවැනි හා තුන් වැනි ආවර්තවල මූලද්‍රව්‍යවල ඉලෙක්ට්‍රෝන ලබාගැනීමේ එන්තැල්පිවල විචලනය පැහැදිලි කරයි

පාඩම් සැලසුම් සඳහා උපදෙස් –

• ඌර්ධ්වපාතනය, වාෂ්පීකරණය, විලයනය, පරමාණුකරණය, අයනීකරණය, ඉලෙක්ට්‍රෝන බන්ධුතාව සහ දැලිස් සෑදීම යන ඒවායේ සම්මත එන්තැල්පීන් අර්ථ දක්වන්න
• දෙවන සහ තුන්වන ආවර්ත මුල ද්‍රව්‍යයන්ගේ ඉලෙක්ට්‍රෝන බන්ධුතා විචලනය පැහැදිලි කරන්න
• අයනික සංශෝදනයක උත්පාදන එන්තැල්පිය හා දැලිස් එන්තැල්පිය ගණනය කිරීම සඳහා බෝන් හේබර් චක්‍රයන් ඇදීමට මග පෙන්වන්න
• බෝන් හේබර් චක්‍රයක් යොදා ගනිමින් ගැටලු විසදන ආකාරය පැහැදිලි කරන්න
• පළමු හා දෙවන ආවර්තවල මූලද්‍රව්‍යවල ඉලෙක්ට්‍රෝන ලබා ගැනීමේ එන්තැල්පිවල විචලනය පහදා දෙන්න.

ඇගයීම් හා තක්සේරුකරණය –

• බෝන් හේබර් චක්‍රයක් ඇදීමට අදාළ සම්මත එන්තැල්පි විපර්යාස අර්ථ දැකවීමට ඇති හැකියාව අගයන්න
• බෝන් හේබර් චක්‍රයන් භාවිතයෙන් සම්මත උත්පාදන එන්තැල්පිය හා සම්මත දැලිස් එන්තැල්පිය ගනනය කිරීමට ඇති හැකියාව අගයන්න.

නිපුණතා මට්ටම 5.4 –

කාලච්ඡේද ගණන –

ඉගෙනුම් ඵල –

• එන්ට්‍රොපිය (S) හා එන්ට්‍රොපි වෙනස (ΔS) යන පද පැහැදිලි කරයි
• ගිබ්ස් නිදහස් ශක්තිය (G) හා ගිබ්ස් නිදහස් ශක්ති වෙනස (ΔG) යන පද පැහැදිලි කරයි
• S හා G අවස්ථා ශ්‍රිත බව ප්‍රකාශ කරයි
• ΔS හා ΔG ගණනය කිරීමට
  • ΔS = S (ඵල) – S (ප්‍රතික්‍රියා)
  • ΔG = G (ඵල) – G (ප්‍රතික්‍රියා)
  • ශක්ති චක්‍රය
    යන සම්බන්ධතා යොදාගනී
• ΔG° සහ ΔS° යන පද අර්ථදක්වයි
• ΔG, ΔH සහ ΔS අතර සම්බන්ධතාව ප්‍රකාශ කරයි
• ΔG°, ΔH සහ ΔS° අතර සම්බන්ධතාව ප්‍රකාශ කරයි
• ΔG භාවිතා කරමින් නියත උෂ්ණතවයක් හා නියත පීඩනයක් යටතේ ප්‍රතක්‍රියාවක ස්වයං සිද්ධතාව පුරෝකථනය කරයි
• ΔG හා ΔS හි ඒකක, ප්‍රතික්‍රියාව සිදුවන ඒකක ප්‍රමාණය අනුව ප්‍රකාශ කරයි
  • ΔG (kJmol^-1) හා ΔS (Jmol^-1K^-1) හෝ ΔG (kJ) හා ΔS (JK^-1)
• ΔG°, ΔH°, ΔS° හි සම්මත අගයන් මත පදනම් වන ගණනයන් සිදු කරයි
• ΔG හි අගය ඇසුරින් ප්‍රතික්‍රියාවක් සිදුවීමේ ප්‍රවණතාව පුරෝකථනය කරයි

පාඩම් සැලසුම් සඳහා උපදෙස් –

• අවස්ථා ශ්‍රීත වශයෙන් එන්ට්‍රොපිය (S) සහ ගිබ්ස් යෝජ්‍ය ශක්තිය (G) හදුන්වා දෙන්න
• ΔG, ΔH, ΔS හා ΔG°, ΔH, ΔS° අතර ඇති සම්බන්ධතාව ලබා දෙන්න
• ΔG හි අගය භාවිත කර දෙන ලද උෂ්ණත්වයකදී සහ නියත පිඩනයකදී යම් ප්‍රතික්‍රියාවක හෝ ප්‍රතික්‍රියාවලියක ස්වයංසිද්ධතාව ප්‍රරෝකථනය කරන අයුරු පෙන්වා දෙන්න
• ΔG, ΔH, ΔS සහ ΔG°, ΔH, ΔS° මත පදනම් වු ගණනයන් සිදු කිරීමට සහ ප්‍රතික්‍රියාවක ස්වයංසිද්ධතාවය ප්‍රරෝකථනය කිරීමට සිසුන් හට පවරන්න

ඇගයීම් හා තක්සේරුකරණය –

• ΔG = ΔH – TΔS සහ ΔG° = ΔH° – TΔS යන සමීකරණය යොදා ගනිමින් එන්තැල්පි විපර්යාස සහ එන්ට්‍රොපි විපර්යාස වලට සම්බන්ධ ගැටලු විසදීමට ඇති හැකියාව අගයන්න
• ΔG හි අගය භාවිතා කරමින් යම් ක්‍රියාවලියක ස්වයංසිද්ධතාව ප්‍රරෝකථනය කිරීමට ඇති හැකියාව අගයන්න
• යම් ප්‍රතික්‍රියාවක් ස්වයංසිද්ධවීමට අවශ්‍ය අවම උෂ්ණත්වය ගණනය කිරීමට ඇති හැකියාව අගයන්න